👩🏼⚕️آشنایی با انواع روش‌های تراپی: درمان تحلیلی، درمان شناختی و آرت تراپی
یک‌شنبه، ۲۹ تیر ۱۴۰۴
روان‌درمانی یا «تراپی» یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتقای سلامت روان در دنیای امروز است. افزایش اختلالات اضطرابی، افسردگی، فرسودگی روانی و مشکلات بین‌فردی، باعث شده‌اند تا انواع روش‌های درمان روان‌شناختی بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرند. با اینکه ده‌ها مدل درمانی در روان‌شناسی وجود دارد، سه رویکرد مهم از نظر دامنه کاربرد، سابقه علمی و اثربخشی پژوهش‌شده عبارت‌اند از درمان تحلیلی (Psychoanalytic Therapy)، درمان شناختی (Cognitive Therapy یا CBT) و آرت‌تراپی (Art Therapy). در این مطلب سعی کردیم به بررسی جامع هرکدام از این روش‌ها، مزایا و محدودیت‌ها، دامنه کاربرد و تفاوت‌های میان این سه رویکرد بپردازیم.
درمان تحلیلی (Psychoanalytic Therapy)
درمان تحلیلی توسط زیگموند فروید پایه‌گذاری شد که به‌عنوان سنگ‌بنای روان‌درمانی مدرن شناخته می‌شود. برخلاف روش‌های کوتاه‌مدت، این رویکرد بر کاوش عمیق در ضمیر ناهشیار تمرکز دارد و هدف آن کشف ریشه‌های ناپیدای مشکلات روانی است. نسخه‌های تغییریافته و جدید این روش شامل روان‌درمانی تحلیلی معاصر مثل مدل یونگ است که توسط روانشناسان مورداستفاده قرار می‌گیرد. اصول نظری این روش درمانی را می‌توان به شکل زیر خلاصه کرد:
· ذهن انسان به‌صورت چندلایه (هشیار، نیمه‌هشیار و ناهشیار) در نظر گرفته می‌شود.
· بسیاری از تعارض‌های روانی ما در سطح ناهشیار، به‌ویژه در کودکی شکل می‌گیرند
· استفاده از مکانیسم‌های دفاعی مانند سرکوب، فرافکنی و انکار برای مدیریت اضطراب رایج است.
· تحلیل انتقال (transference) به‌عنوان بخشی از رابطه درمانی، ابزاری برای فهم تجربه‌های اولیه و شکل‌گیری دوباره روابط است.
جلسات این روش درمانی اغلب طی یک جلسه در هفته برگزار می‌شود و درمانگر نقس تفسیرگر دارد که به پردازش و بررسی تداعی‌های بیمار می‌پردازد. درمان تحلیلی در بهبود مشکلاتی از جمله اختلالات شخصیت (مرزی، وسواسی-جبری، اجتنابی)، افسردگی مقاوم، آسیب‌های روانی عمیق دوران کودکی، مشکلات هویتی و خودباوری و درمان تعارض‌های بین‌فردی مزمن کاربرد موثر دارد.
از جمله مزایای این روش، فهم عمیق از خود و الگوهای تکرارشونده، توانایی حل مشکلات به‌صورت ریشه‌ای و افزایش ظرفیت ذهنی برای تحمل تعارض‌ها است.
درمان شناختی (Cognitive Therapy - CBT)
در دهه ۱۹۶۰، دکتر آرون تی. بک درمان شناختی را بر اساس این ایده پایه‌گذاری کرد که افکار خودکار منفی عامل اصلی اختلالات روانی هستند. بعدها CBT با رفتاردرمانی ترکیب شد که امروزه یکی از استانداردترین روش‌های درمانی در روان‌شناسی بالینی است. طی این روش درمانی، افکار ناکارآمد موجب ایجاد احساسات منفی و در نهایت رفتارهای ناسازگار می‌شود. علاوه‌براین، باورها و طرحواره‌های منفی اغلب در کودکی شکل می‌گیرند و در بزرگسالی تکرار می‌شوند. جلسات درمان‌شناختی معمولا 12 تا 20 هفته طول می‌کشد و درمانگر و مراجع به صورت مشارکتی با هم گفتگو می‌کنند، علاوه‌براین، تمرین‌های خانه و ثبت افکار هم جزو ابزارهای مهم این درمان هستند.
کاربرد اصلی درمان شناختی در درمان افسردگی، اضطراب فراگیر و اجتماعی، اختلالات وسواس فکری-عملی، بی‌خوابی مزمن، مدیریت درد مزمن و استرس‌های روزمره است. از جمله مزایای آن می‌توانبه ساختارمند، قابل‌سنجش و کوتاه‌مدت بودن درمان اشاره کرد که مورد تایید نهادهای سلامت جهانی قرار گرفته است.
📌 مینو در آشراما خدمات مربوط به درمان شناختی را درقالب جلسات انفرادی ارائه می‌کند.
بخش سوم: آرت‌تراپی (Art Therapy)
آرت‌تراپی در قرن بیستم به‌عنوان روشی نوین برای بیان خلاقانه هیجان‌ها به‌ویژه در کودکانی که از بیان کلامی ناتوان‌اند، توسعه یافت. امروزه این روش برای بزرگسالان، سالمندان و بازماندگان تروما نیز به‌کار می‌رود. در این روش، خلق هنر فرایندی درمانی است و باعث تقویت خودآگاهی می‌شود. جالب است بدانید، در آرت تراپی، نمادها و تصویرهای تولیدشده بیانگر فرآیندهای ناهشیار فرد هستند. البته درمانگر به تفسیر آثار نمی‌پردازد، بلکه بیمار را در فرآیند کشف معنا همراهی می‌کند.
ابزارهای معمول آرت تراپی شامل نقاشی، کلاژ، مجسمه‌سازی، نوشتار خلاق، هنر دیجیتال در درمان آنلاین و فعالیت‌های گروهی خلاقانه برای افزایش حس تعلق است. جلسات می‌توانند به صورت فردی یا گروهی تشکیل شوند و تمرکز اصلی بر روی تجربه زیسته خلق هنری است و مهارت هنری اهمیتی ندارد.
آرت تراپی برای کودکان دارای اختلال گفتار یا طیف اوتیسم، بازماندگان سوگ، تجاوز، جنگ و بلایای طبیعی، سالمندان دچار افسردگی و زوال شناختی کاربرد دارد و مهم‌ترین مزیت آن درمان بدون نیاز به زبان و بدون توجه به سن و فرهنگ است.
📌 یاسمن در آشراما کلاس‌های نقاشی با رویکرد هنر درمانی ارائه می‌کند.
کدام نوع تراپی برای من مناسب‌تر است؟
امروزه با افزایش آگاهی عمومی درباره سلامت روان، افراد بیشتری برای دریافت خدمات روان‌درمانی اقدام می‌کنند. اما در برابر مراجعه‌کنندگان، پرسش مهمی قرار دارد: “کدام نوع تراپی برای من مناسب‌تر است؟”
انتخاب روش درمانی مناسب مانند انتخاب پزشک نیست که صرفاً بر اساس بیماری انجام شود. در روان‌درمانی، ویژگی‌های فردی، میزان آمادگی، نوع اختلال، میزان بینش روانی و ترجیحات احساسی و فرهنگی فرد، نقشی کلیدی دارند. در ادامه عواملی که می‌توانند به این انتخاب کمک کنند بررسی شده‌اند:
· نوع مشکل یا اختلال
· ترجیح شخصی نسبت به شیوه درمان
· مدت‌زمانی که می‌توانید برای درمان اختصاص دهید
· ظرفیت مالی و دسترسی
· سطح بینش روانی
تفاوت میان درمان تحلیلی، درمان شناختی و آرت‌تراپی
در جدول زیر می‌توانید سه روش درمانی تحلیلی، شناختی و آرت تراپی را در یک نگاه مقایسه کنید:
ویژگی | درمان تحلیلی | درمان شناختی (CBT) | آرت‌تراپی |
مبنای نظری | روان‌کاوی کلاسیک و مدرن | نظریه شناخت و رفتار | روان‌پویشی، اگزیستانسیال، خلاقیت |
تمرکز اصلی | کشف ریشه‌های ناهشیار و تعارض‌های درونی | اصلاح افکار ناکارآمد و تغییر رفتار | بیان غیرکلامی و بازسازی از طریق هنر |
زمان درمان | بلندمدت (۶ ماه تا چند سال) | کوتاه‌مدت (۳ تا ۶ ماه) | متغیر (کوتاه‌مدت تا بلندمدت) |
ساختار جلسات | غیرساختاریافته، تحلیل‌محور | ساختاریافته، هدف‌محور | نیمه‌ساختاریافته، هنری |
رابطه درمانی | تحلیل انتقال و تعارض‌های رابطه‌ای | مشارکتی و آموزشی | رابطه خلاقانه، بدون قضاوت |
مناسب برای | تعارض‌های شخصیت‌محور و مزمن | افسردگی، اضطراب، وسواس | تروما، کودکان، افراد دچار قطع ارتباط کلامی |
ابزارها | تداعی، رؤیا، انتقال | گفت‌وگو، تمرین خانگی، جدول افکار | نقاشی، کلاژ، مجسمه‌سازی، نوشتار خلاق |
کلام آخر
درمان تحلیلی، درمان شناختی و آرت‌تراپی، هرکدام ابعاد خاصی از روان انسان را هدف قرار می‌دهند و بسته به نوع مشکل، شخصیت مراجع، سن، ظرفیت کلامی، و هدف درمانی باید به‌درستی انتخاب شوند. هیچ‌یک از این رویکردها بر دیگری برتری مطلق ندارد؛ بلکه مکمل یکدیگر هستند. در بسیاری از برنامه‌های درمانی مدرن، ترکیب این روش‌ها (درمان ترکیبی یا Integrative Therapy) به‌کار می‌رود تا درمان فردمحورتر و اثربخش‌تری حاصل شود.
🌿 آشراما در کنار شماست تا از این خدمات با نرخ‌نامه تسهیلی و اقتصادی بهره‌مند شوید.
خدمات آشراما در این زمینه
سوالات پرتکرار
آرت‌تراپی برای چه کسانی مناسب‌تر است؟
آرت‌تراپی برای کودکانی با مشکلات گفتاری، افراد دارای اختلال طیف اوتیسم، بازماندگان تروما، سالمندان دچار افسردگی یا زوال شناختی، و کسانی که در بیان احساسات با کلمات مشکل دارند بسیار مناسب است. این روش نیاز به مهارت هنری ندارد و بر فرآیند خلاقیت تمرکز دارد.
آیا درمان تحلیلی برای همه مناسب است؟
درمان تحلیلی بیشتر برای افرادی توصیه می‌شود که با تعارض‌های شخصیتی عمیق، مشکلات مزمن بین‌فردی، یا آسیب‌های دوران کودکی مواجه هستند. این روش برای کسانی که تمایل به خودکاوی، تحلیل رویاها و کشف ریشه‌های ناهشیار دارند مناسب‌تر است، اما ممکن است برای کسانی که به‌دنبال راه‌حل سریع هستند، کاربرد نداشته باشد.
درمان شناختی رفتاری (CBT) برای چه اختلالاتی مؤثرتر است؟
درمان شناختی رفتاری یا CBT در درمان افسردگی، اضطراب اجتماعی، وسواس فکری-عملی (OCD)، بی‌خوابی مزمن و استرس روزمره بسیار مؤثر است. یکی از مزایای اصلی CBT، ساختار مشخص، تمرین‌های خانگی و اثربخشی کوتاه‌مدت آن در درمان اختلالات روان‌شناختی است.
آرت‌تراپی چیست و چه تفاوتی با روان‌درمانی سنتی دارد؟
آرت‌تراپی یا هنردرمانی یک روش درمانی خلاقانه است که از ابزارهای هنری مانند نقاشی، کلاژ و مجسمه‌سازی برای بیان احساسات استفاده می‌کند. برخلاف روش‌های سنتی روان‌درمانی که بر گفت‌وگو تمرکز دارند، در آرت‌تراپی تمرکز بر تجربه غیرکلامی و خودبیانگری از طریق هنر است.
تفاوت درمان تحلیلی و درمان شناختی (CBT) در چیست؟
درمان تحلیلی بر کشف تعارض‌های ناهشیار و ریشه‌های کودکی مشکلات روانی تمرکز دارد، در حالی که درمان شناختی یا CBT تلاش می‌کند افکار ناکارآمد و رفتارهای ناسازگار را در زمان حال اصلاح کند. CBT ساختاریافته و کوتاه‌مدت است، اما درمان تحلیلی معمولاً بلندمدت و عمیق‌تر است.
